Wydaje się, że nie ma idealnego terminu na stworzenie testamentu. Dlaczego? Bo, chcąc nie chcąc, musimy pomyśleć wówczas o swojej śmierci. Tymczasem testament, darowizna czy spadek to ważne ogniwa w rozporządzaniu naszym majątkiem. Szczególnie w sytuacji, gdy zależy nam na zabezpieczeniu bliskich - mówi nasza ekspertka mec. Katarzyna Stochaj. 

Rozporządzanie majątkiem

Jak można rozporządzać majątkiem za życia? – Zbywając go odpłatnie lub nieodpłatnie - podkreśla mecenas Katarzyna Stochaj, specjalistka ds. prawa majątkowego i spadkowego.

A w jaki sposób możemy rozporządzać majątkiem na wypadek śmierci?

– Poprzez testament, najlepiej w formie aktu notarialnego, stworzonego dzięki pomocy notariusza - opowiada.  

Tu szczególnie przydaje się choćby podstawowa znajomość prawa, po obu stronach. W skład spadku, który uzyskać możemy np. dzięki testamentowi, wchodzi bowiem sporo elementów, nie zawsze wygodnych i pożądanych przez spadkobiorcę. A są nimi: prawa majątkowe o charakterze cywilno-prawnym, np. nieruchomość i ruchomość, środki pieniężne, użytkowanie wieczyste, służebności gruntowe, własnościowe spółdzielcze prawa do lokalu, ale też (uwaga, uwaga) obowiązki majątkowe, w tym… długi. Na szczęście w prawie istnieje też zapis, który zezwala na nieprzyjęcie testamentu. Ale to skrajne przypadki i sytuacje, kiedy np. spadkodawca zostawia po sobie długi zamiast środków finansowych. Natomiast są sytuacje, w których lepiej to zrobić, aby nie popaść w kłopoty. 

Testament oraz spadek

Testament, jak już ustaliliśmy, to jedyna szansa na rozporządzanie majątkiem na wypadek naszej śmierci. Jeżeli bliska osoba nie stworzyła przed odejściem testamentu lub dokument ten zostanie uznany za nieważny (obowiązkowo przed sądem), wtedy spadek dziedziczą spadkobiercy ustawowi. A jaką formę przybiera testament? Albo pisemną, ustną, albo w formie aktu notarialnego (i ta ostatnia bywa najrzadziej podważana, więc wydaje się najlepsza). 

Dziedziczenie polega na tym, że wskutek śmierci osoby fizycznej, jej prawa i obowiązki majątkowe przechodzą na jedną lub parę osób. Nabywają one spadek w momencie jego otwarcia, czyli wtedy, gdy spadkodawca umiera - wyjaśnia mecenas. 

Kto jest uprawniony do otrzymania spadku? W polskim prawie istnieje pięć grup spadkowych. W pierwszej kolejności z ustawy powołane są oczywiście dzieci (w tym adoptowane) spadkodawcy oraz jego małżonek; mogą być to także wnuki, jeśli dzieci już nie żyją. Wszyscy dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. 

W drugiej grupie znajdują się rodzice i małżonek. Jeśli nie wszyscy wciąż żyją, spadkobiorcami może zostać rodzeństwo. Potem mamy dziadków i pasierbów - kolejne grupy spadkowe. Jeśli jednak spadkodawca nie posiada ani małżonka, ani dzieci i krewnych powołanych do dziedziczenia, spadek przypada gminie. Sprawdza się ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego i w ten sposób ustala, która gmina zostanie obdarowana. Jeśli jest to adres zagraniczny lub trudno go ustalić, to spadek przypada Skarbowi Państwa, wedle prawa. 

O czym warto jeszcze pamiętać? – Testament może zostać zmieniany lub odwołany, w całości bądź tylko jego poszczególne postanowienia – dodaje ekspertka. 

Darowizna nie tylko w sądzie 

Jeśli nie testament, to może darowizna? To jeden ze sposobów na zabezpieczenie bliskich jeszcze za naszego życia.

– Darowizna to umowa, którą można zawrzeć wyłącznie między osobami żyjącymi - zwraca uwagę Katarzyna Stochaj. - Dotyczy zarówno przeniesienia prawa własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa majątkowego, polegającego na przysporzeniu majątku obdarowanego. Ale także na zmniejszeniu pasywów, które obciążają jego majątek. Darowizny, o czym warto pamiętać, przyjęte za życia, wchodzą do masy spadkowej.

Na co warto, zdaniem mec. Stochaj, zwrócić uwagę przy darowiźnie?

Otóż w ramach tej właśnie umowy przenosimy własność na oznaczone przez nas osoby. Istnieje oczywiście również możliwość, aby darowiznę odwołać czy ustanowić ją pod określonymi warunkami. Jakimi? Na przykład deklarujemy, że obdarujemy dziecko czy wnuka znaczną sumą pieniędzy, ale tylko wtedy, jeśli zdecyduje się ono iść na studia.

Można w umowie oczywiście zaznaczyć właśnie ten warunek. A jeśli młody człowiek na studia się ostatecznie nie wybierze, można żądać zwrotu finansów na ten cel.  – Dla porównania, testament już nie jest warunkowy - dodaje mec. Stochaj. W praktyce oznacza to, że nikt nie stawia nikomu wymagań. 

Nie zapominajmy o podatku

W tego typu sprawach często (pod wpływem emocji lub niewiedzy) zapomina się o wątku płaceniu podatków od otrzymanej darowizny czy spadku. Oczywiście, wszystko zależy głównie od tego, w jakiej grupie podatkowej się znajdujemy.

Jeśli chodzi o tę najważniejszą grupę, czyli pierwszą (małżonek, wstępni, zstępni, pasierb, ojczym, macocha, rodzeństwo, teściowie, zięć, synowa), przełomowa jest suma 9637 zł otrzymana w ciągu ostatnich pięciu lat (spadek plus darowizna). Ta kwota została zwolniona z podatku, zaś po jej przekroczeniu należy już go płacić.

Wyjątek stanowi grupa 0, wyodrębniona w ramach grupy pierwszej (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym, macocha), w której wszystkie nabyte składniki zwolnione są z podatku nawet po przekroczeniu kwoty 9637 zł. Trzeba jednak pamiętać o zgłoszeniu się do Urzędu Skarbowego w terminie 6 miesięcy od otrzymania spadku lub darowizny.

Nieformalne związki i prawo 

Ponieważ w Polsce przybywa związków nieformalnych, na nie też należy zwrócić uwagę w tym kontekście. Otóż partner, który formalnie nie pozostaje naszym małżonkiem, nie znajduje się w żadnej z grup dziedziczenia. W świetle polskiego prawa jest to po prostu osoba obca. Jedynym zabezpieczeniem jego przyszłości jest sporządzony prawidłowo testament. Za życia również można mu darować określoną część majątku lub wykupić polisę ubezpieczeniową. Natomiast podatek od darowizny zapłacić już należy. Bez zniżek. 

Kiedy spisać testament?

W ramach hasła „zdrowie finansowe” warto rozważyć losy bliskich osób, szczególnie w kontekście ich i naszych praw. Mecenas Stochaj zna wiele historii klientów, gdy w trakcie poważnych chorób lub tuż przed śmiercią bliscy szukają pilnie notariusza, który byłby w stanie zawitać do szpitala. Tylko czy to aby odpowiedni moment na takie decyzje, podjęte pod wpływem stresu, napięcia, wielkich emocji, czasem prób szantażu?

–  Stwórzmy testament czy darowiznę najlepiej wtedy, kiedy nic złego nam się nie dzieje i gdy jesteśmy w dobrej formie, sprawni - doradza ekspertka ds. prawa majątkowego. – Wyposażmy się wcześniej oczywiście w wiedzę, poznajmy prawo; spróbujmy rozważyć za i przeciw, stosując je do różnych rozwiązań czy opcji. I potem wreszcie na chłodno, bez wielkich napięć, po dłuższym zastanowieniu podejmijmy decyzję. 

Dowiedz się więcej, oglądając cały wywiad Magdaleny Kuszewskiej z mec. Katarzyną Stochaj na naszym kanale YT albo posłuchaj podcastu - https://sptfy.com/6zPJ.

****
Cykl "Zadbaj o siebie i bliskich" to 5 artykułów, materiałów wideo oraz podcastów. Dotyczą ważnych tematów odnoszących się do komunikacji z dziećmi odnośnie pieniędzy, rozporządzania majątkiem za życia i po śmierci, a także prawa pracy. Serdecznie zachęcamy do lektury i oglądania:

Jak rozporządzać majątkiem? (cz.1) Zabezpiecz siebie i bliskich

Jak rozporządzać majątkiem? (cz.2) Zabezpiecz siebie i bliskich na potem

Jak rozmawiać z małymi dziećmi o pieniądzach?

Jak rozmawiać z nastolatkiem o pieniądzach? 

Jak zadbać o prawa pracownicze w pandemii?